Kürt Tarihi 21

21. SAYI EDİTÖR YAZISI, DOSYA SUNUŞ YAZISI VE İÇİNDEKİLER

Kürt Tarihi’nin 21. sayısının neredeyse tamamı özel bir dosyadan oluşuyor. Cumhuriyetin ilk zamanlarında takip edilen Kürdistan siyasetinin kurumlar veçhesine bakıyoruz bu sayıda. 

Dosyaya Mehmet Ö. Alkan, Cumhuriyet’in kuruluşunda Kürt meselesinin “asimilasyon, asayiş ve medeniyet” meselesi olarak görüldüğünü özetleyen bir yazıyla katkı sunuyor. Alkan, dönemin hatırı sayılır Kürt aydınlarından biri olan M. Şükrü Sekban’ın on yıl içindeki hayretamiz evriminin esas nedeninin Kürtlerin “hayatta kalması” gibi insani bir saikten kaynaklandığına da dikkat çekiyor yazısında. Ercan Çağlayan tek partili yılların OHAL’i olarak nitelendirilen ve Kemalist rejimin bölgedeki “gözü ve kulağı” olarak adlandırılan, ancak akademik camiada ve kamuoyunda pek de bilinmeyen umumi müfettişlikleri masaya yatırıyor. Demiryolu tarihinin aynı zamanda hâkimiyetin tarihi olduğunu iddia eden Evrim Karakaş ise erken Cumhuriyet’in demiryollarını daha ziyade Kürt coğrafyasında inşa etmesinin ardında bölgede devlet hâkimiyetini tesis etmek niyetinin olduğunu savunuyor. Elazığ Kız Enstitüsü’nün efsanevi müdiresi Sıdıka Avar ve meşhur hatıratı Dağ Çiçeklerim isimli çalışmasını konu edinen Zeynep Türkyılmaz ise kişiliksizleştirme ve kimliksizleştirme misyonu taşıyan bölgedeki ‘eğitim seferberliği’ni bir kolonizasyon projesi olarak ele alıyor. Metin Yüksel de döneminde “medeniyet fabrikası” olarak nitelendirilen Elazığ Kız Enstitüsü’nü konu alan kısa ama önemli bir yazıyla dâhil oluyor dosyaya. Serhat Arslan ise tamamına yakını Kürdistan’da açılan ve 60’lı yıllardan günümüze dek önemli bir asimilasyon aygıtı olarak çalışan YİBO’ları inceleyen kıymetli bir çalışmayla dosyayı zenginleştiriyor. Dosyaya ikinci bir yazıyla daha katkıda bulunan Ercan Çağlayan, Vilayat-ı Şarkıyye olarak adlandırılan Kürt coğrafyasındaki Halkevleri ve Halkodalarının asimilasyon ve Türkifikasyon politikasını mercek altına alıyor. 

Dosya harici iki önemli yazı daha var bu sayıda. Kürt Tarihi dergisinin en verimli yazarı Rohat Alakom Urfa’da doğup, büyüyüp hayatının büyük kısmını İsveç’te doktor ve insan hakları aktivisti olarak geçiren Selahaddin Rastgeldi’nin renkli ve enteresan hayatını konu edinen bir yazı yazdı. Dosya harici ikinci bir yazıda ise Şahhaydar Yarkın’ın 18. sayının “1915 ve Kürtler” dosyasında yer alan Virane Kiğı kitabıyla ilgili eleştirisine kitabın yazarı Osep Tokat cevap veriyor. 

MESUT YEĞEN

***

DOSYA SUNUŞ YAZISI

Zygmunt Bauman, modern devleti “bahçıvan devlet” olarak tanımlar ve bu devletin nihai amacının [causa finalis] toplumu rasyonel bir biçimde şekillendirmek/tasarlamak olduğunu ileri sürer. Devamında Bauman, benimsenen politikalarla toplumun rasyonel olmayan kesimlerinin, yani “ayrıksı/yabani otlar”ın, bahçıvan misyonu üstlenmiş modern devlet tarafından ayıklandığını ifade eder. Daha da basitleştirerek söylemek gerekirse Bauman, modern devletlerin, dolayısıyla ulus-devletlerin, hâkim oldukları siyasal coğrafyalarda hâkim milletin/kültürün dışındaki diğer milletleri/kültürleri “yabani otlar” olarak telakki ettiklerini ifade ederek ulus-devletlerin “kusursuz bir bahçe” yaratmak için “yabani otlar”ı ayıklamakla görevli birer “bahçıvan” olduklarına dikkat çeker.(1) Aynı doğrultuda bir yorum geliştiren Michel Foucault da modern devletin pastoral/çoban iktidarı ile merkezi iktidarı birleştirerek totaliterleştiğini ileri sürer ve şöyle der: “Çoban bir toprak parçası üzerinde değil, daha ziyade, bir sürü üzerinde iktidar kullanır.” Foucault’a göre çoban iktidarını sürü üzerinde kullanarak sürüyü, dağınık bireyleri bir araya getirir. Çoban iktidar, bunu gerçekleştirmek için sürünün her halini ‘izler.’ Hiç kuşkusuz çobanın sürünün her haliyle yakından hemhal olması ‘sürünün iyiliğini düşündüğündendir.’ Dolayısıyla çoban iktidarın nihai hedefi “sürünün kurtuluşunu sağlamak”tır.(2)

Bir ulus-devlet olarak teşekkül eden Cumhuriyet Türkiye’si de ‘kusursuz bir bahçe’ yaratmak için Louis Althusser’in “devletin ideolojik ve baskı aygıtları” adını verdiği enstrümanları kullanmakta bir beis görmedi. Hiç kuşkusuz, Kemalist iktidara göre ‘kusursuz bahçe’nin önündeki en büyük engel Kürtlerdi. Kürtleri ‘yabani otlar’ olarak gören Kemalistler, Kürtleri Türkleştirmek için başta asimilasyon olmak üzere fiziksel şiddet (öldürme, iskân, sürgün ve hapis) de dâhil çeşitli yol ve yöntemlere başvurdu. 

Kürt Tarihi dergisinin bu sayısı Cumhuriyetin tek parti döneminin Kürdistan siyasetini ‘mahsus kurumlar’ üzerinden ele alıyor. Cumhuriyetin bu ilk döneminde Kürtlerin Türkleştirilmesi için inşa edilen mahsus kurumlara, yatılı okullara, kız mekteplerine, umumi müfettişliklere ve Kürtlerin Türkleştirilmesi için de çalışan Türk Ocakları, Halkevleri ve demiryolları gibi önemli Cumhuriyet aygıtlarına dair kıymetli çalışmalar yer alıyor bu sayıda. 

1 - Zygmunt Bauman, Modernlik ve Müphemlik, Çev. İsmail Türkmen, Ayrıntı Yayınları, İstanbul, 2014; Zygmunt Bauman, Yasa Koyucular ve Yorumcular (Modernite, Postmodernite ve Entelektüeller Üzerine), Çev. Kemal Atakay, Metis Yayınları, İstanbul, 1996.

2 - Michel Foucault, Özne ve İktidar, Çev. Işık Ergüden-Osman Akınhay, Ayrıntı Yayınları, (2. Baskı), İstanbul, 2005.

ERCAN ÇAĞLAYAN

***

 21. SAYI İÇİNDEKİLER

 Urfa Tarihine Hayran Bir Kürt Dr. Selahaddin Rastgeldi (1927-1986)

Rohat Alakom

CUMHURİYET KÜRDİSTAN’ DA

Sunuş: Ercan Çağlayan

Cumhuriyet Kurulurken Kürt Meselesi Asimilasyon Asayiş Medeniyet

Mehmet Ö. Alkan

Tek Partinin “Gözü Ve Kulağı” Umumi Müfettişlikler

Ercan Çağlayan

Dersim’den Tunceli’ye Bir Kolonizasyon Projesi Sıdıka Avar ve Dağ Çiçeklerim

Zeynep Türkyılmaz

Kürt Kadınlarının Tarihinde Bir Sayfa Elazığ Kız Enstitüsü

Metin Yüksel

Bir Asimilasyon Kurumu Yatılı İlköğretim Bölge Okulları

Serhat Arslan

Bir Başka Açıdan Şark Şimendiferleri

Evrim Karakaş

Halkevleri ve Kürtler Asimilasyon ve Türkifikasyon

Ercan Çağlayan

Virane Kığı Üzerine

Osep Tokat

***